Tężyczka a dieta

Tężyczka jest zespołem objawów polegających na nadmiernej pobudliwości nerwowo-mięśniowej, czego głównym objawem są niekontrolowane skurcze mięśni. Istnieje podział na jawną i utajnioną, przy czym jawna występuje częściej.

Tężyczka jawna i utajona – czym się różnią między sobą

Tężyczka jawna związana jest ze zbyt niskim poziomem wapnia we krwi (może towarzyszyć temu zbyt niski poziom magnezu). Wapń jest pierwiastkiem, który bierze udział w procesie przekazywania impulsów nerwowych, a także warunkuje równowagę tych procesów w korze mózgu, a zaburzenia jonowe tę równowagę zakłócają. Do stanu tego doprowadzić może niewydolność przytarczyc, nerek i trzustki, oraz niedobór witaminy D.

Z tężyczką najczęściej zmagają się osoby wrażliwe, cechujące się mniejszą odpornością na stres, które łatwo ulegają obniżeniom nastrojów i są drażliwe.

Objawy tężyczki obserwuje się m.in. w hipomagnezemii, zasadowicy metabolicznej i oddechowej. To właśnie zasadowica oddechowa, będąca następstwem hiperwentylacji, pojawiającej się w przebiegu zaburzeń lękowych, najczęściej prowadzi do napadów tężyczki. Tutaj szczególnie narażone są osoby cierpiące na zaburzenia lękowe z napadami określanymi jako lęk paniczny. 

Tężyczka utajona jest trudniejsza do rozpoznania niż tężyczka jawna. Jej objawy są niespecyficzne i możemy je  podzielić na psychiatryczne i narządowe.

Zgłaszane objawy tężyczki związane są z:

• sercem i układem krążenia (m.in. uczucie kołatania serca, kłucie w sercu),
• układem oddechowym (np. duszności, skurcz oskrzeli),
• układem pokarmowym (m.in. bóle brzucha, jelit).

Napady tężyczkowe często poprzedzają parestezje w postaci mrowienia odczuwanego w obrębie palców rąk i wokół ust. Następnie występują symetryczne bolesne skurcze mięśni, obejmujące zazwyczaj okolice nadgarstka oraz stopy. Pojawiający się na początku napadu skurcz dłoni rozpoczyna przywodzenie kciuka. Zaraz potem następuje zgięcie w stawach śródręczno-paliczkowych, wyprostowanie stawów międzypaliczkowych oraz zgięcie nadgarstka. W ten sposób dłoń przyjmuje wygląd znany jako “ręka położnika”. Mimo że w typowych przypadkach skurcze tężyczkowe dotyczą kończyn, mogą one obejmować inne grupy mięśniowe, np. kurcz mięśni głośni lub oskrzeli — mogący stanowić zagrożenie życia chorego. W okresach między napadami tężyczki pacjenci niestety nie czują się „uwolnieni”, gdyż zwykle skarżą się na niepokój, rozdrażnienie, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia pamięci i koncentracji, bezsenność oraz ogólne osłabienie.

Do powyższych objawów dochodzą inne, które już są mniej specyficzne. Wyróżniamy wśród nich:

• niepokój,
• lęk,
• spadek energii,
• senność lub nadpobudliwość,
• uczucie znużenia, zmęczenia,
• duszność spoczynkowa,
• zasłabnięcia,
• trudności w koncentracji,
• zaburzenia pamięci,
• niewyraźna mowa,
• drażliwość,
• płaczliwość,
• epizody hiperwentylacji.

Objawy ze strony różnych narządów, m.in.:

• skurcze mięśni (najczęściej łydek),
• drętwienie i uczucie mrowienia w kończynach: zarówno górnych, jak i dolnych,
• drętwienie języka, twarzy,
• uczucie ciała obcego w gardle (tzw. Globus histericus),
• nadmierna potliwość,
• ziębnięcie i sinienie kończyn dolnych,
• zawroty głowy.

Badania laboratoryjne

W badaniach laboratoryjnych najczęstsze nieprawidłowości w przypadku tężyczki jawnej, to obniżenie stężenia magnezu, obniżone stężenie wapnia zjonizowanego (poziom wapnia całkowitego pozostaje w normie), zasadowica oddechowa i/lub zaburzenia w gospodarce wapniowo-fosforanowej. W przypadku tężyczki utajonej wyniki powyższych badań mogą być w normie, dlatego trudniej jest ją rozpoznać. Wszystko zależy od przyczyny tężyczki, gdyż przykładowo objawy mogą występować na skutek stresu, lęku i hiperwentylacji.

Najczęstszym czynnikiem sprzyjającym skurczom tężyczkowym jest hipomagnezemia, czyli niedobór magnezu. Ten może być spowodowany wieloma czynnikami etiologicznymi. Może to być niewystarczające spożycie magnezu z diety, zespół złego wchłaniania z przewodu pokarmowego czy zwiększona utrata przez nerki (np. przy stosowaniu środków moczopędnych) lub zespół Barttera-Gitelmana (rzadka choroba dziedziczna powodująca przewlekłą hipokaliemią związaną z zasadowicą metaboliczną i wtórnym hiperaldosteronizmem). Wynikiem hipomagnezemii mogą być drgawki, skurcze i drżenia mięśniowe, osłabienie siły, zawroty głowy, ruchy atetotyczne czy pląsawicze, zaburzenia rytmu serca, nadciśnienie tętnicze, zawał serca, osteoporoza, depresja, psychozy, a także zespół przewlekłego zmęczenia i skurcz oskrzeli.

Warto dodać, że ciężko jest oszacować stężenie magnezu w organizmie, gdyż stężenie tego składnika we krwi jest zazwyczaj stabilne. Jest to obszar międzykomórkowy, w którym znajduje się mniej niż 1% puli magnezu z całego organizmu, przez co praktycznie niemożliwe jest wykazanie istnienia niedoboru lub nadmiaru magnezu tylko na podstawie tego badania. Ponadto u większości pacjentów z tężyczką stwierdza się jednak prawidłowy poziom magnezu. Po konsultacji lekarskiej można by rozważyć opcjonalnie dwa inne badania: oznaczenie stężenia magnezu w erytrocytach oraz w moczu. Stężenie magnezu w moczu zależy od kilku czynników, m.in. zawartości magnezu w diecie, równowagi hormonalnej, wysiłku fizycznego i zażywanych leków. Stężenie to kształtuje się średnio w granicach 4 mmol/dobę. Jeżeli wynosi poniżej 2 mmol/dobę i więcej niż 6 mmol/dobę, można uznać je odpowiednio za hipomagnezemię lub hipermagnezemię (nadmiar magnezu). Najważniejsze jest jednak ustalenie przyczyny tężyczki, gdyż jak wcześniej już wspominałam, nie musi być spowodowana niedoborami, a czynnikami psychologicznymi.

Więcej o magnezie przeczytasz w tym artykule.

Inne badania

Najczulszym testem wykazującym obecność nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej, a tym samym tężyczki jest badanie elektromiograficzne – próba tężyczkowa (próba ischemiczna). Badanie można wykonać w gabinecie neurologa specjalizującego się w tężyczce. Ponadto innymi testami, które służą do rozpoznania tężyczki są objawy Chvostka, Trousseau, Lusta.

Objaw Chvostka to skurcz mięśni twarzy, do którego dochodzi po uderzeniu młoteczkiem neurologicznym w okolicę nerwu twarzowego (około 2 cm przed płatkiem ucha). Objaw Trousseau to wystąpienie charakterystycznego ułożenia ręki podczas założenia na przedramieniu i napełnienia do określonego poziomu mankietu służącego do mierzenia ciśnienia tętniczego. Charakterystyczne jest, również nasilenie objawów pojawiające się wtedy, gdy pacjent zacznie szybciej i głębiej oddychać (dochodzi wtedy do hiperwentylacji). Objaw Lusta polega na skurczu mięśni strzałkowych i odwiedzeniu stopy w odpowiedzi na uderzenie w nerw strzałkowy wspólny (poniżej głowy kości strzałkowej). Świadczy o nadmiernej pobudliwości nerwowo-mięśniowe.

Leczenie tężyczki

Leczenie odbywa się pod kontrolą lekarzy specjalistów, najczęściej neurologa, ale  także endokrynologa i psychiatry, jeżeli jest takie wskazanie. Celem leczenia jest przede wszystkim wykrycie przyczyny tężyczki i dopasowanie terapii, leków i/lub suplementacji. 

Podczas leczenia tężyczki stosuje się suplementację wapniem, witaminą D oraz magnezem. Do tego należy zwiększyć spożycie magnezu z diety. I w tym miejscu nieoceniona jest pomoc dietetyka, który dobierze racjonalny plan żywieniowy, ustali proporcje magnezu i wapnia w diecie oraz wspomoże w wyborze suplementacji. 

Bibliografia:

• Toruńska K. Tezyczka jako trudny problem diagnostyczny w ambulatorium neurologicznym [Tetany as a difficult diagnostic problem in the neurological outpatient department]. Neurol Neurochir Pol. 2003 May-Jun;37(3):653-64. Polish. 
• Toruńska K. (2013 r.): Tężyczka – trudny problem diagnostyczny i terapeutycznyIto
• N, Fukumoto S.(2007): Symptoms and management of tetany, Clin Calcium. 7 Aug;17(8):1234-9
• Zawadzka M., Pilarska E.: Preparaty magnezu w leczeniu migreny – przegląd wybranego piśmiennictwa, Neurologia Dziecięca Vol. 21/2012, nr 43
• Williams A, Liddle D, Abraham V. Tetany: A diagnostic dilemma. J Anaesthesiol Clin Pharmacol. 2011 Jul;27(3):393-4. doi: 10.4103/0970-9185.83691. PMID: 21897517; PMCID: PMC3161471.
• Ayuk J, (2014): Treatment of hypomagnesemia, Am J Kidney Dis 2014 Apr; 63 (4): 691-5. doi: 10,1053 / j.ajkd.2013.07.025.
• Badurek S. (2007): Różnicowanie i leczenie tężyczki, Oddział Chorób Wewnętrznych Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego W Toruniu, pulsmedycyny.pl https://pulsmedycyny.pl/roznicowanie-i-leczenie-tezyczki-880348
• Napiórkowska B.: Magnez: właściwości, działanie, zastosowanie w lecznictwie.
• Kasperk C. Hyperkalzämische Krise und hypokalzämische Tetanie [Hypercalcemic crisis and hypocalcemic tetany]. Internist (Berl). 2017 Oct;58(10):1029-1036. German. doi: 10.1007/s00108-017-0311-3. PMID: 28835974.
• Myśliwiec J., Tężyczka utajona, https://podyplomie.pl/medycyna/26807,tezyczka-utajona
• Kołątaj W., Kołątaj B., Kapczuk I., Tężyczka utajona i pobudliwość nerwowo-mięśniowa, Endokrynol. Ped. 2018.17.2.63:97-10. https://endokrynologiapediatryczna.pl/contents/files/a_1696.pdf