Krótkie wędzidełko podjęzykowe a problemy z karmieniem

Skrócone wędzidełko podjęzykowe znane jest rodzicom małych dzieci najczęściej z dwóch powodów. Po pierwsze gdy pojawiają się problemy z karmieniem piersią lub butelką tuż po urodzeniu. Po drugie kiedy w czasie nauki wczesnoszkolnej opiekunowie zwracają uwagę na trudności z artykulacją niektórych głosek. Należy jednak pamiętać, że wędzidełko podjęzykowe skrócone nawet w niewielkim stopniu wpływa na funkcjonowanie całego ciała. W tym między innymi komfortowe karmienie, właściwy rozwój ruchowy, a także funkcje społeczne i językowe. W niniejszym artykule postaram się przybliżyć temat wędzidełka w kontekście karmienia.

Czym jest wędzidełko podjęzykowe?

Wędzidełko to błona łącząca dolną powierzchnię języka z dnem jamy ustnej. Jego długość i strukturę możemy zauważyć między innymi w trakcie unoszenia języka do podniebienia. Przechodząca w linii środkowej języka jasna błonka to właśnie wędzidełko. Kiedy jest właściwej długości pozwala na ruchy języka do góry, w dół oraz na boki. To potrzebne jest w trakcie ssania, transportu kęsa pokarmowego w jamie ustnej oraz artykulacji głosek. W przypadku skrócenia wędzidełka wyróżniamy kilka stopni oraz typów przyczepu wędzidełka.  Nie zawsze oznacza ono pojawienie się charakterystycznego “serduszka” w trakcie wysuwania języka na brodę. Funkcjonalnej oceny wędzidełka dokonuje logopeda lub neurologopeda.

Pozycja spoczynkowa i prawidłowy sposób połykania

Kiedy dziecko przychodzi na świat instynktownie potrafi ssać. Ten pierwszy sposób pobierania pokarmu wymaga koordynacji zasysania, połykania i oddychania. Jest to proces bardzo wymagający. W czasie karmienia powinniśmy zapewnić dziecku spokój oraz właściwą pozycję ciała. Jednak zanim przejdziemy do oceny w czasie jedzenia, należy zastanowić się jak wygląda buzia dziecka w czasie oddychania, w którym miejscu znajduje się język i jak ułożone są wargi w spoczynku.

Możemy obserwować dziecko w czasie snu:
● wargi górna i dolna powinny się łączyć (pozycja spoczynkowa warg)
● gdy lekko odchylimy dolną wargę powinniśmy zauważyć język “przyklejony” do podniebienia, jest to tzw. pozycja wertykalno-horyzontalna (pozycja spoczynkowa języka)

Jeżeli zauważamy, że dziecko ma często rozchylone usta, odchyla głowę do tyłu, język spoczywa pomiędzy wargami lub na dnie jamy ustnej – powinniśmy skonsultować się z logopedą zajmującym się niemowlętami. Skrócone wędzidełko ogranicza ruchy języka i utrudnia prawidłowe oddychanie, kształtowanie się twarzy oraz utrzymanie odpowiedniego napięcia mięśniowego.

Podcięcie wędzidełka – czym jest i jak wygląda zabieg?

Najczęściej zabieg podcięcia wędzidełka zalecany jest tuż po porodzie, kiedy występuje znaczne skrócenie utrudniające karmienie. Ankyloglosja to upośledzony ruch języka z powodu wrodzonej anomalii, którą jest skrócone lub nieelastyczne wędzidełko podjęzykowe. U noworodków i niemowląt jest jeszcze skąpo ukrwione i unerwione, dlatego warto wykonać zabieg właśnie w tym czasie by umożliwić dziecku prawidłowy rozwój. W zależności od typu skrócenia można wykonać zabieg:
● frenulotomię – zabieg polegający na podcięciu wędzidełka, najczęściej jest wykonywany u osób z cienkim wędzidełkiem,
● frenektomia – wycięcie tkanki wędzidełka,
● frenuloplastykę – plastyka wykonywana w przypadku szerokiego wędzidełka z licznymi włóknami tkanki łącznej.

Zabieg wykonuje lekarz laryngolog lub chirurg stomatolog nożyczkami lub nożykiem chirurgicznym, a także przy użyciu lasera. U noworodków i niemowląt najczęściej wybiera się pierwszą metodę, gdyż krwawienie jest zwykle niewielkie i ustępuje w ciągu kilku minut. W przypadku osób dorosłych lub gdy zabieg jest trudniejszy można zdecydować się na metodę laserową, która zamyka naczynia likwidując ryzyko większego krwawienia. Zarówno przed zabiegiem jak i po należy udać się na terapię logopedyczną: na początku aby przygotować tkanki masażem do zabiegu i ocenić funkcjonalnie ruchy języka oraz po zabiegu by zniwelować ryzyko utrzymania się nieprawidłowych nawyków (kompensacji) czy powstawania zrostów. Zdarza się, że zabieg należy wykonać kilka razy, chociaż nie jest to częste zjawisko – zależy od budowy anatomicznej konkretnej osoby.

W jaki sposób krótkie wędzidełko utrudnia karmienie?

W przypadku prawidłowego przystawienia dziecka do piersi, brodawka szczelnie wypełnia jamę ustną dziecka, sięgając do granicy podniebienia twardego i miękkiego. Język obejmuje od dołu pierś, zakrywa dolne dziąsło umożliwiając w ten sposób przyciskanie brodawki do podniebienia. Wargi górna i dolna powinny być wywinięte, szczelnie zaciśnięte na brodawce zakrywając ją prawie w całości (od góry widać otoczkę nieco bardziej niż od dołu). W trakcie ssania widoczne są ruchy żuchwy góra-dół, bez dodatkowego wciągania policzków, bez nadmiernych dźwięków. Główka powinna mieć przestrzeń by lekko się odchylić. To zapewnia przestrzeń do oddychania pod nosem oraz przytulenie brody dziecka do dolnej części otoczki. Niektóre dzieci ssą niezwykle cicho, w przypadku innych możemy usłyszeć delikatne przełykanie.

Objawy, które mogą nas zaniepokoić to:

• mlaskanie,
• cmokanie,
• krztuszenie się,
• wypływanie mleka kącikami ust,
• płacz w czasie karmienia,
• odginanie główki do tyłu,
• prężenie się,
• potrzeba częstego odbijania w czasie jednego karmienia,
• refluks,
• częste kolki,
• wciąganie lub odgniotki na wargach,
• nieustanny biały osad na języku pomiędzy karmieniami,
• ból brodawek w trakcie karmienia, a także ich uszkodzenie, krwawienie.

Zdarza się, że niektóre typy krótkiego wędzidełka są trudne do zdiagnozowania tuż po urodzeniu dziecka i jego konsekwencje obserwujemy karmiąc dziecko w kolejnych tygodniach życia. Nie należy zwlekać z konsultacją. W ten sposób możemy uniknąć wielu problemów w początkowych miesiącach życia, m.in. objawiających się w układzie pokarmowym. Ankyloglosja może powodować częste łykanie powietrza wraz z pokarmem w czasie karmienia, co manifestuje się w postaci częstych odbić, gazów czy kolki niemowlęcej. Duży stres związany z trudnym karmieniem powoduje częste napinanie się dziecka czy odginanie do tyłu, co negatywnie wpływa na rozwój ruchowy malucha. Kiedy rozpoczynamy wprowadzanie pokarmów ok. 6 miesiąca życia dziecka narząd mowy powinien być już gotowy do obróbki pokarmu. Skrócone wędzidełko uniemożliwia prawidłowe ruchy języka przenoszące kęs z jednej strony jamy ustnej na drugą, a także dociskające go do podniebienia w fazie ustnej połknięcia. W konsekwencji w późniejszych latach możemy zauważyć nieprawidłowe napięcie mięśni w tym obszarze, wad zgryzu, trudności z wyrazistą wymową lub artykulacją niektórych głosek. Wszystko powyższe wpływa również na nasze rysy twarzy, dlatego warto zdiagnozować skrócone wędzidełko języka jak najwcześniej.

Sposób połykania a wady wymowy

Niestety bardzo często zdarza się, że diagnozujemy skrócenie wędzidełka dopiero w wieku wczesnoszkolnym. Dziecko jako niemowlę miało prawdopodobnie niewielkie problemy z połykaniem manifestujące się objawami wymienionymi w poprzednim akapicie. Być może pojawiły się objawy towarzyszące, które często nie będą kojarzyły nam się jako związane z anatomią języka.

Wśród nich mogą wystąpić takie objawy jak:

• • nieprawidłowy sposób oddychania (przez usta, płytko, górną częścią klatki piersiowej),
  • wady postawy,
  • trudności z koncentracją,
  • częste infekcje górnych dróg oddechowych,
  • problemy ze słuchem spowodowane przewlekłym zapaleniem ucha,
  • liczne błędy ortograficzne (wynikające z problemów ze słuchem/wymową).

Jednak najczęściej rodzice zgłaszają się do logopedy, gdy dziecko nie jest w stanie opanować artykulacji głosek, które wymagają precyzyjnych ruchów języka zbliżonego do podniebienia (t, d , n, sz, rz/ż, cz, dż, l, r) lub seplenią międzyzębowo (w czasie wymowy język widoczny między zębami). W większości przypadków występują również problemy z nieprawidłowym połykaniem, jednak jeżeli dziecko się najada – nie niepokoi to rodziców. Często zapytani określają jedynie sposób jedzenia jako “nieestetyczny”, “powolny” lub zbyt “szybki”. Na tym etapie terapia logopedyczna może trwać dłużej. Należy rozpocząć od ukształtowania prawidłowych funkcji prymarnych (oddychanie, połykanie), żeby skutecznie zająć się wymową głosek.

Konsekwencje krótkiego wędzidełka dla całego ciała

Dlaczego wędzidełko języka może negatywnie wpływać na całe nasze ciało? Podstawowym powodem jest utrzymanie prawidłowego napięcia mięśniowego. Język jest początkiem taśmy głębokiej przedniej przebiegającej przez całe nasze ciało, kończącej się na paluchu u stopy. Możecie wyobrazić sobie nitkę przyczepioną w ten sposób do skóry. Jeżeli zaciśniemy ją mocniej z przodu – zgarbimy się, zamykając ciało w stronę brzucha. W ten sposób nie da się funkcjonować. Organizm mimo zaciśniętej taśmy wypracowuje szereg kompensacji, które mają przystosować je do nowych warunków. Po pewnym czasie pojawiają się napięcia w obrębie szczęki i żuchwy, szyi oraz tyłu pleców. Czasem obejmują one nawet odległe części ciała, takie jak miednica. Przy skróconym wędzidełku często oddech kształtuje się torem ustnym, jest płytki i szybki. Może to wpływać na większą emocjonalność, nerwowość, lęki, a także problemy z koncentracją. Ten nieefektywny sposób
oddychania uniemożliwia właściwe natlenowanie mózgu i mięśni w obrębie całego ciała. Czasami odkrywamy te problemy dopiero jako dojrzali ludzie, kiedy kompensacje są już utrwalone i trudno wrócić do stanu pierwotnego. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka, by zniwelować ryzyko późniejszych problemów.

Podsumowanie

Wędzidełko podjęzykowe to niewielka błona, która z pozoru niewiele znaczy. Współcześnie mamy coraz lepsze narzędzia, aby lepiej diagnozować skrócenie wędzidełka, którego konsekwencje dawniej kojarzone były zupełnie z innymi objawami. Dzięki temu jesteśmy w stanie szybciej pomagać maluchom i umożliwiać im prawidłowy rozwój. Mam nadzieję, że po przeczytaniu niniejszego artykułu większa liczba rodziców postanowi rozwiać swój niepokój dotyczący karmienia dziecka w gabinecie logopedycznym 🙂

Bilbiografia:

• Ostapiuk B., “Ankyloglosja jako przyczyna artykulacyjnych trudności [w:] “Neurobiologiczne podstawy postępowania logopedycznego”, Gdańsk 2014.

• Machoś M., “Krótkie wędzidełko języka u noworodków i niemowląt. Diagnoza i terapia”, Zabrze 2020.

• Rządzka M, Czeszyńska B. Zaburzenia ssania u noworodków i niemowląt z krótkim wędzidełkiem języka – obserwacje własne na tle danych z piśmiennictwa. Postępy Neonatologii 2017;23:28-33.

• Żukowska-Rubik M. i in., “Frenotomia u noworodków i niemowląt – przegląd aktualnej literatury i propozycja zaleceń”, w: Standardy Medyczne/Pediatria 2019 T. 16, 188-200.